حملهٔ اسرائیل به ایران که از بامداد ۲۳ خرداد آغاز شد و همچنان ادامه دارد، با واکنش موشکی ایران طی ۱۰ روز گذشته روبه‌رو شده و برخی روزها هم شدت آن بسیار بوده است.
با این حال آمار رسمی کشته‌شدگان این حملات که روز دوشنبه دوم تیرماه بیستمین موج آن انجام شد، تنها ۲۴ نفر بوده است.
اسرائیل، همزمان با موشک‌پراکنی سپاه پاسداران، با به صدا در آوردن آژیر خطر و درخواست از شهروندان برای رفتن به پناهگاه‌ها، سعی در کاهش تلفات دارد و در این امر نیز موفق بوده است.
ساخت پناهگاه در اسرائیل چه سابقه و روندی دارد و انواع و ویژگی‌های این پناهگاه‌ها چیست؟
ساخت پناهگاه از کی شروع شد؟
قانون دفاع مدنی اسرائیل در سال ۱۹۵۱ میلادی، سه سال پس از تشکیل این کشور، تمامی خانه‌ها، ساختمان‌های مسکونی و ساختمان‌های صنعتی را به داشتن پناهگاه ملزم کرد.
در دهه‌های اولیه هرچند خانه‌ها یا ساختمان‌های مسکونی یک پناهگاه مشترک داشتند، اما در ایام عادی اکثر ساکنان ساختمان‌ها از آن‌ها به عنوان انباری برای قرار دادن دوچرخه یا وسایل دیگر خود استفاده می‌کردند، ولی زمانی که خطر حملهٔ «فدائیان فلسطینی» یا کشورهای مصر، سوریه و اردن افزایش می‌یافت، انجمن خانه‌ها موظف به بیرون انداختن وسایل تلنبارشده و تمیز کردن پناهگاه می‌شدند.
در دهه‌های بعد، حملات موشکی عراق و راکت‌پراکنی از نوار غزه، ساخت‌وساز استحکامات برای دفاع از شهروندان اسرائیل را شتاب داد و آن را وارد مراحل تازه‌ای کرد.
پناهگاه‌ها، به‌ویژه اتاق‌های امن در آپارتمان‌ها و خانه‌هایی که از حدود سال ۱۹۹۱ به بعد ساخته شدند، اکنون جان اسرائیلی‌ها را در برابر حملات موشکی ایران در جنگ جاری بین دو کشور نجات داده است.
حملات عراق و شبه‌نظامیان فلسطینی همچنین موجب شتاب بخشیدن و ارتقای سامانه‌های پدافند هوایی چند لایهٔ اسرائیل، از جمله «گنبد آهنین» و «پیکان-۳» شد؛ سامانه «پیکان-۳» در کنار سامانه‌های «تاد»، در رهگیری صدها موشک شلیک‌شده از سوی ایران در فروردین و مهرماه پارسال و در جنگ جاری بین دو کشور که از ۲۳ خرداد آغاز شده است، نقش مهمی ایفا کرده‌اند.
وقتی پای صدام به میان آمد
افزایش درخواست از نهادهای پشت جبهه برای ساخت پناهگاه‌های بهتر در محله‌ها و همچنین وادار کردن تمامی پیمانکاران ساختمانی به احداث یک اتاق مستحکم در هر خانه یا آپارتمان تازه‌تأسیس زمانی به قانون تبدیل شد که صدام حسین، رهبر وقت عراق، در جریان اشغال کویت در سال ۱۹۹۱، پس از آن‌که با تهدیدهای ائتلاف نظامی به رهبری آمریکا روبه‌رو شد، ۳۹ فروند موشک بالستیک زمین به زمین به سوی اسرائیل شلیک کرد.
اسرائیل بخشی از ائتلاف ایجادشده به رهبری جرج بوش پدر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، علیه حکومت صدام حسین نبود و در آن سال با کوشش دولت وقت ایالات متحده در نشست‌های بین‌المللی در مادرید، آمریکا و نقاط دیگر برای احتمال به رسمیت شناختن سازمان آزادیبخش فلسطین حضور می‌یافت.
با این حال، صدام حسین زمانی که ارتش خود را زیر حملات سنگین قوای ائتلاف یافت، شلیک موشک‌های اسکاد- سی به سوی اسرائیل را آغاز کرد. در آن زمان این نگرانی وجود داشت که کلاهک موشک‌ها حاوی تسلیحات شیمیایی یا بیولوژیک باشد؛ امری که باعث شد ارتش اسرائیل میان همه شهروندان ماسک‌های سنگین ضد تسلیحات شیمیایی و بیولوژیک توزیع کرده و آن‌ها را وادار کند تا در زمان خطر حمله موشکی، با زدن این ماسک‌ها به سوی پناهگاه‌ها بشتابند.
بر اساس مقررات تصویب‌شده در سال ۱۹۹۲، آپارتمان‌ها و ساختمان‌های مسکونی جدید باید یک فضای حفاظت‌شدهٔ داخلی با دیوارهای ساخته‌شده از بتون مسلح داشته باشند. این فضا باید دست‌کم ۹ متر مربع باشد.
فضای یادشده باید به گونه‌ای باشد که ساکنان را از بمب‌های انفجاری قوی محافظت کند و در برابر ورود گازهای سمی، بیولوژیک، شیمیایی یا حتی پرتوهای رادیواکتیو نفوذناپذیر باشد. این اتاق دارای فیلتر بزرگ هوا است که امکان اقامت طولانی‌مدت را فراهم می‌کند. پنجرهٔ این اتاق فولاد سخت است که با یک لایهٔ ضخیم فولادین نیز هنگام ضرورت بسته می‌شود.
از آن دوره به بعد، هر خریدار یا مستأجر خانه و آپارتمان بیش از آن‌که به امکانات محل توجه کند، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا این مکان «ماماد» دارد یا نه. «ماماد» سرواژه عبارت «میرخاو موگان دیراتی»، فضای حفاظت‌شده درون‌آپارتمانی است.
آغاز حکومت حماس و اجباری شدن ساخت «ماماد»ها
از سال ۲۰۰۱ در حالی که تشکیلات خودگردان فلسطینی به رهبری یاسر عرفات حدود هشت سال بود که علاوه بر کرانه باختری، در نوار غزه نیز حضور داشت، به‌دنبال درگیری‌های داخلی باندهای مسلح درون غزه که در سودای قدرت بودند، حملات شبه‌نظامیان گروه‌هایی مانند حماس علیه شهرک‌های جنوب اسرائیل آغاز شد. این حملات به صورت آتشباری و پرتاب برخی راکت‌های ابتدایی بود.
آرئیل شارون، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، در تابستان ۲۰۰۵ به طور یک‌جانبه نیروهای اسرائیلی را پس از ۳۸ سال تسلط بر غزه از این باریکه بیرون برد و حدود ۴۰ شهرک یهودی‌نشین را از نقاط مختلف آن تخلیه کرد.
گروه افراطی حماس در سال ۲۰۰۷ در رقابت‌های داخلی و مسلحانهٔ خود با جنبش فتح به رهبری محمود عباس که جانشین یاسر عرفات شده بود، قدرت را در غزه به دست گرفت.
آغاز حکومت حماس در نوار غزه موجب شد که این گروه افراطی هرازگاهی که خواهان قدرت‌نمایی در برابر دولت وقت اسرائیل بود، به سوی این کشور راکت‌پرانی کند. موضوعی که باعث شد ساخت اتاق‌های مستحکم به عنوان پناهگاه در هر خانه و هر سازه در مناطق جنوبی اسرائیل به یک الزام قانونی تبدیل شود.
دولت اسرائیل از بهار ۲۰۰۸ شروع به استقرار ایستگاه‌های ضدضربه برای اتوبوس‌ها در شهر سدروت کرد و یک سال بعد تمامی مدارس این شهر جنوبی در برابر راکت‌ها مقاوم‌سازی شدند. این استحکامات از جمله شامل قراردادن سایبان‌های قوسیشکل مستحکم روی سقف خانه‌ها بود.
به دلیل اصابت هزاران راکت از غزه به سدروت، در این شهر مراکز ضدضربهٔ دیگری مانند زمین بازی مقاوم در برابر راکت با تونل‌های بتونی با رنگ‌آمیزی‌های شاد برای کودکان ایجاد شد.
«ماماد»های تعبیه شده در آپارتمان‌های ساخته‌شده پس از جنگ خلیج فارس، در حفاظت از مردم اسرائیل در زمان حملات شدید راکتی سال ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴ از غزه نقش مهمی ایفا کردند.
با قدرت گرفتن بیشتر حکومت حماس در غزه، برد راکت‌هایی که در این باریکه ساخته می‌شد و هر چند وقت یک‌بار در درگیری‌های این گروه با اسرائیل به سوی شهرهای مرکزی آن مانند تل‌آویو شلیک می‌شد، بی‌دفاعی شمار زیادی از ساکنان مناطق مرکزی این کشور را نشان داد. ساختمان‌های بسیاری در مرکز کشور قدیمی بودند و استحکامسازیها در این بخش‌ها، به‌شدت گران.
افزودن اتاق مستحکم به هر آپارتمان به این دلیل در این مناطق امکان‌پذیر نبود چون ۶۰ درصد از ساکنان یک ساختمان مسکونی باید با این امر موافقت کنند و بسیاری نمی‌توانستند نظر موافق همه همسایه‌ها را جلب کنند.
در مناطق مرکزی اسرائیل تا به امروز، بسیاری از مردم در ساختمان‌ها و خانه‌های قدیمی به زیر پله‌ها می‌شتابند یا اگر فرصت کنند خود را به پناهگاه محله می‌رسانند.
برخلاف پناهگاه‌های عمومی که شهرداری‌ها و ستاد پشت جبهه موظف به رسیدگی به آن‌هاست و از بودجهٔ عمومی استفاده می‌کند، ساخت «ماماد»ها در آپارتمان‌های جدید وظیفهٔ پیمانکار ساختمان است.
اتاق‌های امن
موشک‌های شلیک‌شده از ایران در جنگ جاری منجر به مرگ ۲۴ تن، زخمی شدن ۲۶۵ نفر و ویرانی شماری از ساختمان‌های مسکونی و مؤسسه علمی وایزمن در شهر رحووت شد و بیش از دو هزار نفر را بی‌خانمان کرد که فعلا در هتل‌ها اسکان یافته‌اند.
تصاویر انتشاریافته از خانه‌های آسیب‌دیده از جمله در یک ساختمان مسکونی ۱۰ طبقه در شهر بت‌یام در روز ۲۵ خرداد نشان داد ساکنانی که در اتاق امن بودند یا به پناهگاه‌های دیگر رفته بودند، از حملات جان بدر برده بودند و ده کشته ساختمان، شامل هفت شهروند اوکراینی، کسانی بودند که در فضاهای دیگر آپارتمان باقی مانده بودند.
تصاویر آپارتمان‌های چند طبقهٔ قدیمی در شهر حیفا مربوط به روز ۲۷ خرداد نیز نشان داد که اتاق مستحکم آپارتمان‌ها با وجود قدیمی بودن سازه، جان ساکنان را نجات داده است.
همچنین تصاویر یک خانه در شهری در مرکز اسرائیل که روز دهم جنگ هدف حملهٔ موشکی ایران قرار گرفت، نشان داد که خانه آسیب زیادی دیده است اما اتاق امن خانه در امان مانده و موجب نجات جان ساکنان شده است.
در روزهای جنگ جاری، صدها تن از مردم مرکز اسرائیل در ساعات غروب هر روز با چمدانی در دست راهی ایستگاه‌های زیرزمینی متروها می‌شوند و چادر خود را در این مناطق برپا می‌کنند.
این‌ها کسانی هستند که در خانه خود یا محله‌شان پناهگاه نزدیکی وجود ندارد و ترجیح می‌دهند شب را در این اماکن به روز برسانند تا مجبور نشوند در طول شب بارها به سوی این یا آن پناهگاه بدوند.
حدود ۵۶ درصد آپارتمان‌ها و ۶۰ درصد مردم بی‌پناه‌اند
با وجود تمامی مقررات و قوانین تصویب‌شده در ۳۵ سال اخیر، بر اساس گزارش‌های رسمی منتشر شده از سوی سازمان بازرسی کل کشور و مرکز تحقیقات کنست، تا پایان سال ۲۰۲۴ هنوز حدود ۵۶ درصد از آپارتمان‌ها بدون محافظت بوده‌اند و حدود ۶۰ درصد از جمعیت کشور سرپناه ایمن در برابر حملات موشکی و هوایی ندارند.
آخرین گزارش نتانیاهو آنگلمن، بازرس کل اسرائیل، پیش از جنگ جاری، حاکی بود که «فقدان برنامهٔ راهبردی» برای مراقبت از مردم یک امر مشهود است؛ «بودجه‌های مقرر زیادی هزینه نشده»، «بی‌نظمی» در مسئولان و نهادهای مرتبط محسوس است، پناهگاه‌های عمومی ناکافی است و دولت‌ها در سال‌های اخیر اقدامات لازم و کافی را به‌ویژه به‌دلایل کاغذبازی‌های پردردسر انجام نداده‌اند و مخصوصاً دولت‌ها نتوانسته‌اند در سال‌های گذشته پناهگاه‌های عمومی بیشتری احداث کند.
